Hoe werk je toe naar een dieper tekstbegrip bij kleuters?

Verdiepend begrijpend luisteren 

Wat betekent verdiepend begrijpend luisteren voor jonge kinderen?
Hoe doe je dat? Bij verdiepend begrijpend luisteren leren jonge kinderen op een speelse manier vaardigheden om tot een dieper tekstbegrip te komen en maken het zich eigen. Het gaat hierbij niet alleen om het voorlezen, interactief voorlezen of om het behandelen van luisterstrategieën. Ook in de onderbouw staat de tekst altijd centraal, of het nu om een verhaal, sprookje, gedicht of een informatieve tekst gaat. Wat van het allergrootste belang is dat jonge kinderen al vroeg met verschillende teksten in aanraking komen en de teksten hoeven niet altijd makkelijk te zijn. Kan er dan niet meer alleen voorgelezen worden? Het antwoord is hierop natuurlijk ja. Omdat (voor) lezen fijn is, boeken helpen je denken. In onderstaand schema is te zien wat de verschillen zijn tussen voorlezen, hardop denkend voorlezen, interactief voorlezen en verdiepend voorlezen. Er zijn dus meerdere mogelijkheden om een tekst te behandelen: het hangt af van de tekststructuur, de (taal) kenmerken van een tekst, waaronder bepaalde woorden en de bedoeling van een tekst met wat er nodig is aan kennis om een tekst te kunnen begrijpen.

Als je als leerkracht beseft welk type vragen je kunt stellen, dan wordt het meer duidelijk welke vaardigheden kinderen nodig hebben om die vragen te kunnen beantwoorden (zie ook mijn eerdere blog Aan de slag met Bloom. Hiermee maak je de weg vrij voor het dieper ingaan op tekstbegrip. Want wanneer het hogere denken niet wordt aangesproken, dan zullen de kinderen de teksten ook niet op dit niveau onderzoeken. Mijn advies is om waar mogelijk een extra verdiepend begrijpend luisteren sessie in te plannen, organiseren en uit te voeren, bij voorkeur met een kleine groep. Hieronder vind je zes voorbeelden om dit te doen, aan de hand van het boek Kikker is verliefd.

Zes stappen bij een verdiepend begrijpend luisteren activiteit

1. De tekst selecteren (is reeds geselecteerd voor 1^e voorlees sessie). Het thema ‘Verliefd’ kan worden gekoppeld aan de ‘Lente’ of ‘Vriendschap’ (‘Valentijnsdag’). Tijdens de eerste sessie kan centraal staan wie de belangrijkste figuur in het verhaal was en waar het zich afspeelde (picto’s die ook tijdens het interactief voorlezen worden gebruikt, kunnen hiervoor ingezet worden).
2. Verduidelijken en inzetten van een werkvorm. Titelpagina (nogmaals) laten zien, waar nodig verduidelijken. Denken-delen uitwisselen werkvorm in zetten om de kennis te activeren wat de kinderen al weten over verliefd zijn.
3. Aandacht voor lastige onderdelen & doelen stellen. Doelen voor deze 2^e sessie: Ik snap wat verliefd zijn betekent in het (dagelijks) leven van Kikker. Ik kan kenmerken van verliefd zijn opnoemen. Tekstanalyse: de tekststructuur is een chronologische verhaallijn, de illustraties luiten erbij aan. Er vindt een verandering plaats midden in het verhaal. De relaties tussen ideeën en/of karakters zijn ietwat complex en moeten worden afgeleid uit de tekst. De vraag is hoe het komt dat Kikker zich zo vreemd voelt, maar ook hoe het komt dat hij ineens blij is zodra hij weet wat er met hem aan de hand is. Varkentje zegt dat hij ziek is, maar Haas vertelt hem dat hij verliefd is. De woordenschat is redelijk toegankelijk, maar er zijn enkele woorden die aandacht nodig hebben: vreemd voelen/ verliefd. De andere woorden kunnen kort verklaard worden: de oever/ onder de wol: Kikker zit aan de oever, aan de kant van de rivier/ onder de wol betekent onder de wollen dekens/onder het dekbed liggen.
4. Bepalen wat en hoe je gaat modelen. Vreemd voelen: “Ik denk dat vreemd voelen betekent dat je je raar voelt, anders” Verliefd: “Kikker voelde zich vreemd en Haas vertelde hem dat als je je daarbij warm en koud tegelijk voelt, dan ben je verliefd. Ik hoor ook het woordje ‘lief’ in verliefd. Ik denk nu dat als ik verliefd ben, ik iemand dan heel erg lief vind.
5. Tekstgerichte vragen formuleren. “Wat gebeurde er allemaal met Kikker toen hij zich vreemd voelde?” “Wat kun je zien aan Kikker, hoe hij zich voelde?” “ Waar herken je dat aan?” “Wat voelde Kikker precies van binnen?” “Wat veranderde er aan Kikker toen hij hoorde van Haas dat hij verliefd was?” “Wie had er gelijk: Varkentje of Haas? Hoe weet je dat? “
6. Bepalen van een verwerkingsopdracht Een groot vel papier met daarop een T-schema waarop kan worden getekend (en schrijven, door de kinderen die al wat meer kunnen). Het onderwerp is vreemd voelen. Het doel hiervan is dat zichtbaar wordt wat het verschil is: hoe het eruit ziet als Kikker zich ziek voelt tegenover hoe het eruit ziet als Kikker zich verliefd voelt.

Monica de Wit
Onderwijsadviseur

Het ABC is gespecialiseerd in de ontwikkeling van het (jonge) kind. De brede ontwikkeling en het spelenderwijs leren zijn voor ons het vertrekpunt. Wij bieden ondersteuning op maat, workshops en coaching on the job.

Bronnen

Lap, Diane e.a. (2018) Close reading. Werken aan een dieper tekstbegrip in het basisonderwijs. In samenwerking met Expertis. Huizen: pica
Dr. Kees Vernooy (2017). De tekst Centraal.  De opkomst van close reading nader bekeken. Amsterdam:  Research ED (PPT)
Paul Filipiak (2017). Begrijpend lezen vervangen door close reading? Wij leren.nl (Artikel)
Cor Aarnoutse(2017) Begrijpend lezen: meer dan strategieën. Nijmegen: Radboud Universiteit (Artikel)
Velthuis, Max (39e druk, 2017) Kikker is verliefd. Amsterdam: Uitgeverij Leopold
Bouwman, A., Mortel van de K., Maas, J., Wit de, M. (2015). Werkmap Begrijpend luisteren & woordenschat. De praktijk van begrijpend luisteren met het jonge kind. Amersfoort: CPS