Onderwijsprofessionals met elkaar in gesprek tijdens Werksessie Virtuoze School met Gert Biesta.
In het Parool van afgelopen zaterdag lazen we het weer: een individuele relatie tussen leerling en leraar is wezenlijk voor de vorming van kinderen, en vooral voor kinderen met minder kansen. Om dat te bereiken moeten we reflecteren op concrete situaties in de klas, in plaats van te praten in algemene onderwijsvisies, zo stelt ook onderwijspedagoog Herma Koomen. En dat is precies wat we doen tijdens de werksessies met Gert Biesta op het ABC. Op maandag 18 april gingen we, alweer voor de derde keer, met een gevarieerd gezelschap van directeuren, docenten, leerkrachten en zelfs specialisten Natuur en Milieu Educatie, in gesprek over virtuositeit in de dagelijkse onderwijspraktijk. Door de omvang van de groep was er veel ruimte voor ieders vragen, overdenkingen en inbreng.
“Wat zou onderwijs zijn zonder virtuositeit? Een worstfabriek!”
Deel 1: Wat betekent het prachtig risico voor mij?
Dat de meeste deelnemers al wel eens hadden kennisgemaakt met het gedachtegoed van Gert Biesta was goed te merken aan de vragen waarmee deelnemers binnen kwamen. Er kwamen prachtige vragen voorbij, zoals: “Staan competentiegericht en waardengedreven onderwijs tegenover elkaar?”, “Hoe kan je virtuositeit in je eigen handelen ontdekken en wellicht ook inspirator zijn voor anderen?”, “Hoe krijg ik directeuren en leerkrachten van competentiegericht/doel-denken naar virtuoos handelen?”, “Is virtuositeit wel voor iedereen nodig en nuttig?”, “Hoe bereiken we de kwetsbaarheid die nodig is om virtuoos te worden?” en “Hoe verhoudt pedagogische tact zich tot de virtuoze school? En hoe zit dat met excellente scholen?”.
Gert Biesta licht toe dat competenties een noodzakelijke voorwaarde zijn voor virtuositeit, maar niet voldoende. Virtuositeit gaat om het handelen, het toepassen van competenties in het moment. Waarden zijn daarbij belangrijk. Door de relatie te leggen tussen waarden en de bedoeling van onderwijs, het volwassen in de wereld staan, komen we tot pedagogische waarden. Deze pedagogische waarden geven richting aan het professioneel kompas van de leerkracht of docent.
Daarna introduceerde Biesta de begrippen finaliteit (doelen en bedoeling) en modaliteit (vormen: institutie, didactiek en relatie) uit het werk van de Franse pedagoog Meirieu. Om finaliteit en modaliteit bij elkaar te kunnen brengen is inventiviteit nodig. Herbert noemt dat tact, terwijl Biesta zelf spreekt over virtuositeit. Dit vraagt om een oordeel van docenten, iedere keer opnieuw. En daar zit precies de zwakte en ook het prachtig risico van onderwijs. Durf jij je als persoon te bemoeien met het leven van een kind? Dat is een grote verantwoordelijkheid. Het houdt een plicht in om weerstand te bieden, grenzen durven stellen, risico’s te nemen.
”Omdat het uiteindelijke oogmerk van onderwijs het vrije, zelfstandige en verantwoordelijke handelen van een ander mens is (de mens als subject, geen object).”
Deel 2: Eduprudentie – CASUS MARK van EMIN KECECI
De vorming van virtuositeit gebeurt door oefenen, oefenen en nog eens oefenen. We vroegen Emin Kececi om recente casus in te brengen. Daarbij nodigden we hem uit beschrijvend te blijven, in plaats van interpreterend. Bij eduprudentie gaat het om het herdefiniëren van het verhaal, niks is goed of fout. En daarover in dialoog gaan op zoek naar de pedagogische waarde ervan.
Student extra begeleiden voor (Engels) mondeling examens
Een student, Mark, aan de Mbo-opleiding ICT in Leiden heeft moeite met Engels spreekvaardigheid. Hij raakt snel in paniek en is tijdens presentaties onrustig. Als hij zich wel op zijn gemak voelt kan hij veel beter Engels spreken. Binnenkort heeft de klas mondeling examens Engels. Niet alleen bij Engels maar ook bij Nederlands is het een probleem voor hem. Bij alle onderdelen buiten spreken/presenteren om scoort Mark hoog.
Tijdens een voorbereidend gesprek heeft Mark aangegeven mentaal nog niet klaar te zijn om voor de klas te presenteren. Omdat ik hem vertrouwen wil geven in zichzelf, pak ik het voor hem anders. Mark mag zijn presentatie in een stille ruimte (leeg lokaal) houden tijdens mijn les. In alle rust, zonder dat er ogen naar hem staren, mag Mark zijn presentatie houden. Wel is de voorwaarde dat hij zijn presentatie opneemt en naar mij mailt.
Direct na het mailen komt Mark weer de klas in. Hier wordt het filmpje opgezet en ik, de studenten en hijzelf beoordelen de presentatie. Er wordt voor hem geapplaudisseerd. Mark is verbaasd over de goede reacties van zijn medestudenten en ik zie als docent dat hij rechter op gaat zitten na alle goede feedback.
Ik vraag aan Mark of hij voor de klas wil uitleggen hoe hij de presentatie boven heeft ervaren en hoe het was om zichzelf terug te zien. Na een beetje twijfelen ging Mark toch voor de klas staan. Door de positieve reacties van de medestudenten en het prettige gevoel dat hij kreeg komt Mark al snel in het Engels uit zijn woorden. Voor het eerst gaat hij met een brede lach op zijn stoel zitten. Dit geeft voor mij het signaal dat ik zijn angst goed aangepakt heb.
Na de les komt Mark naar mij toe en vertelt dat hij het leuk zou vinden de volgende keer wel voor de klas te presenteren als uitdaging voor zichzelf. Als docent van Mark doet het zien van zijn progressie mij deugd. Ik voel mij trots.
Gert gaat met Emin in gesprek over zijn handelen, om zo te kijken waar de virtuositeit zit. De structuur van het gesprek wordt hier zo dun mogelijk gehouden om een verhaal te kunnen maken.
Kun je nog herinneren hoe je op deze ingeving kwam?
Emin: Intuïtief. Ik vroeg me af hoe ik deze jongen het beste kon voorbereiden op zijn examen, binnen de regels van het examen.
Herinner je je hoe hij reageerde toen je hem het voorstel deed?
Jajaja. Ik zag angst, daarna de glimlach.
Herinner je hoe je daar zelf in zat?
Ik had zelf ook angst. Stel je voor dat het fout gaat. Dan zou dat een volgende mislukking betekenen. Je moet als docent risico’s nemen. Ik ga ervoor.
Hoe was dit voor jou?
Voor mij maakt dit het vak mooi, omdat ik verschil kan maken. Ik geniet van de succesmomenten, de momenten dat ik naar mijn hart heb geluisterd. Hoe doorbreek je de cirkel, de negatieve spiraal. Wat voeg je als leerkracht toe aan een kind? Wat is voor jou uniek bij ieder kind? Ongelijkheid is het mooie van onderwijs.
Wat ga je verder doen als follow up?
Ik ga wel in gesprek over het examen en probeer ervoor te zorgen dat deze student een eerlijke kans krijgt. Ik voel het dilemma van hart (virtuositeit) en regels (worstfabriek).
Enkele reacties van deelnemers
Wendy van der Brugge, Coördinator Spaarnesant Academie: Het ABC is er alweer een stuk verder met de Virtuoze School. Mooi hoe de krachten zijn uitgewerkt en ondersteunend kunnen zijn aan de professionele dialoog. De ruimte die Gert Biesta geeft en zijn concentratie blijft bijzonder en uitzonderlijk.
Emin Kececi, Virtuoze leerkracht 2015 en docent aan het ROC Leiden: Ik als starter vind deze werksessie een verdieping van mijn kennis. Hierdoor kan ik verder kijken dan de richtlijnen van de organisaties (ROC). Ik ben tot nieuwe inzichten gekomen.
Vervolg
In de Virtuoze School beogen we dat iedere leerkracht zijn persoonlijke professionele kompas ontwikkelt, zodat hij op inventieve wijze de brug kan slaan tussen hart en regels. Ook volgend schooljaar zullen we weer enkele werksessies organiseren met Gert Biesta. Graag gaan we daarin aan de slag met een vastere groep leerkrachten of scholen en onderwijsinstellingen, zodat er meer mogelijkheid ontstaat om te bouwen aan de virtuositeit in ieders eigen praktijk. Daarnaast bestaat de mogelijkheid van een op maat begeleiding Virtuoze School voor schoolteams en MT’s. Vraag gerust naar de mogelijkheden bij één van onze klantmanagers of stuur een mail naar Heleen Bouwmans,Directeur Innovatie, via: hbouwmans@hetabc.nl.
